Het Nederlandse christendom en de Eerste Wereldoorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) was Nederland politiek neutraal, maar in geestelijk opzicht bevond het land zich midden in het strijdgewoel. De prangende vraag was hoe beslissend deze oorlog zou zijn voor de toekomst van kerk en religie. In de buitenlandse historiografie is deze thematiek, geloof en oorlog, breedvoerig beschreven. In de Nederlandse geschiedschrijving heeft dit onderwerp echter nog weinig aandacht gekregen. Deze bundel wil hierin verandering brengen door te schetsen hoe Nederlandse protestanten en katholieken reageerden op het oorlogsgeweld, zowel tijdens de oorlog als in het interbellum.

De bijdragen maken duidelijk dat de Eerste Wereldoorlog in religieus opzicht een grotere impact op Nederland had dan tot nu toe is verondersteld. En dat de eerste haarscheurtjes in wat wel de ‘verzuiling’ is genoemd, feitelijk al ontstonden in het tijdvak 1914-1940 en niet pas na de Tweede Wereldoorlog.

Recensies:

De Eerste Wereldoorlog ging niet ongemerkt aan het Nederlandse christendom voorbij, laten de historici Koops en Van der Linden in de door hen geredigeerde bundel zien. Het eerste deel behandelt lokale casestudies: de sociale spanningen onder gereformeerden in Zeeland, de gevolgen van een internationaal interneringskamp op Urk en de opvattingen van predikanten over de oorlog. Het tweede deel bespreekt het nationale perspectief: de discussie over geestelijke verzorging die opgeroepen werd door de mobilisatie, de gevolgen binnen de katholieke kerk en organisaties, en de nieuwe aandacht voor cultuurkritiek en eschatologie binnen het protestantisme. Het derde deel besteedt aandacht aan hoe de Grote Oorlog werd gerecipieerd in het ontvangende buitenland, maar ook hoe de gevechten in Palestina van invloed waren op de theologie. Het laatste deel laat zien dat het Nederlands christendom sterk veranderde: doorbraak van oecumenische cultuurvernieuwing, openlijke twijfel aan God, en nieuwe verhoudingen in de zuilen. Met zwart-witfoto’s, eindnoten per artikel en een register. Specialistische maar waardevolle aanvulling voor de literatuur over de Nederlandse kerkgeschiedenis.

– Dr. E. Sengers

Enne Koops schrijft over de invloed van de Eerste Wereldoorlog op de gereformeerde theologie en prediking in Nederland. Hij concludeert dat een voorzichtig cultuuroptimisme plaatsmaakte voor cultuurkritiek en cultuurpessimisme. Ook kreeg het Eindtijddenken de wind in de zeilen, het geloof dat de profetieën uit het laatste Bijbelboek Openbaring vervuld zouden worden en Christus snel zou terugkeren op aarde om te oordelen over de levenden en de doden.

– Dr. E. Klei – The Post Online